Nov. 2015 - Uit een vandaag gepresenteerde studie van het Instituut voor oorlogs-, holocaust en genocidestudies (NIOD), blijkt dat de gemeente Amsterdam bepaald niet empathisch is omgegaan met uit de holocaust teruggekeerde Joden, die bij thuiskomst in hun huizen NSB’ers aantroffen. De Joodse huiseigenaren werden alsnog beboet wegens tijdens hun gevangenschap en onderduik niet betaalde erfpacht. ‘Onnodig hard’ oordelen onderzoekers van het NIOD, die de wijze waarop Amsterdam gedupeerde Joden op dit punt tegemoet is getreden hebben onderzocht.
“De kwestie speelde kort na de oorlog, maar veroorzaakte destijds geen publieke ophef. Het gold destijds niet als een groot probleem”, leggen NIOD-onderzoekster Hinke Piersma en Jeroen Kemperman vandaag in De Volkskrant uit. Hun studie Openstaande rekeningen wordt vandaag gepresenteerd.
Direct na de Tweede Wereldoorlog besloot Amsterdam dat huizenbezitters, die terugkeerden uit concentratiekampen of onderduik, toch hun achterstallige erfpacht aan de gemeente moesten betalen. Anders dan in bijvoorbeeld de gemeente Den Haag en ondanks soms emotionele bezwaarschriften, werd daarbij óók de boete voor wanbetalers in stand gehouden. De gemeenteadvocaat voorzag het stadsbestuur van een sluitend juridisch advies om gedupeerde Joodse huiseigenaren te kunnen ontzien, maar dat werd door het college bewust genegeerd. De gemeenteraad werd er onvolledig over geïnformeerd. Wel werden de boetes in 1948 gehalveerd, waarna 340 huishoudens gedeeltelijke kwijtschelding aanvroegen.
Financiële motieven speelden een belangrijke rol. De gemeente had een begrotingstekort van 50 miljoen gulden en er stonden dure panden op gemeentelijke erfpachtgrond. Piersma: “Men was bang om uitzonderingen te maken voor schrijnende gevallen, want waar trok je de grens? Het stadsbestuur kreeg echter handvatten om binnen de formele regels de boete niet te hoeven heffen en heeft die niet gegrepen. Dat maakt het onnodig hard. Niet alleen met de ogen van nu, maar ook met die van toen”.
De opgelegde boetes aan Joden die de vernietigingskampen hadden overleefd, kwamen in het voorjaar van 2013 aan het licht toen onderzoekende studenten bij het digitaliseren van archiefstukken van de voormalige dienst Publieke Werken op de dossiers stuitten. Burgemeester Eberhard van der Laan beloofde namens het stadsbestuur de gedupeerden of erfgenamen voor de boetes te compenseren. Burgemeester Eberhard van der Laan (PvdA) reageerde destijds fel: “Iedere cent moet worden terugbetaald. En dan hoort rente daar gewoon bij.” Het gemeentebestuur trok daarna 820.000 euro uit voor restitutie.
Van der Laan had eerder al opgemerkt, nadat hij notulen van de gemeenteraad uit 1947 had gelezen, dat er destijds ‘met formalisme, bureaucratie en kilheid’ is gekeken naar het juridische aspect. Ook erkende hij dat er indertijd niet met empathie naar de slachtoffers gekeken is. “Het is toen heel koel afgedaan door de gemeenteraad”, aldus Van der Laan.
Jonet
Amsterdam to repay Jews fined for late rents during Holocaust
